Postawy w liturgii
W liturgii przyjmuje się zasadniczo trzy postawy: stojącą, siedzącą i klęczącą. Mają one swoje naturalne znaczenie, które zadecydowało o przyjęciu ich w konsekwencji do liturgii świętej. Poprzez udział w świętym misterium zbawienia te zwykłe postawy ludzi zostały naznaczone znamieniem świętości. Każda z nich jest znakiem czynnego uczestnictwa człowieka w dziele zbawienia dokonywanym w liturgii przez Boga i odpowiedzią na Jego objawienie się. Stają się znakami liturgicznymi, które wyrażają i pogłębiają wiarę wiernych, budują ich miłość i jedność w Mistycznym Ciele Chrystusa.
Przyjmujemy ją na znak szacunku i czynnego zaangażowania. Jest także znakiem spełniania kapłańskiej posługi przez modlitwę i składanie ofiary oraz znakiem wolności, którą obdarza Chrystus przez swoje zmartwychwstanie. W postawie stojącej wyraża się również czuwanie w oczekiwaniu na przyjście Pana.
We Mszy świętej przyjmuje się ją:
a. od wejścia kapłana do kolekty włącznie;
b. od wersetu „Alleluja” przed Ewangelią, w czasie Ewangelii, wyznania wiary i modlitwy powszechnej;
c. od wezwania kapłana „Módlcie się, aby” … aż do:”Święty, Święty …” włącznie.
d. od aklamacji „Oto wielka tajemnica wiary” aż do „Baranku Boży” e. w czasie modlitwy po Komunii oraz obrzędów zakończenia Mszy świętej”.
W innych celebracjach przyjmujemy postawę stojącą wtedy, gdy odmawiamy wspólnie modlitwy, śpiewamy hymn, odczytujemy Ewangelię, sprawujemy najistotniejszą część obrzędu (chrztu, małżeństwa…), gdy rozpoczynamy i kończymy celebrację.
Postawa siedząca
Jest postawą słuchania i rozważania tego, co mówi Bóg, a także znakiem królewskiej godności i zasiadania do uczty.
We Mszy świętej można ją przyjąć:
a. w czasie czytań i psalmu responsoryjnego;
b. w czasie homilii;
c. w czasie przygotowania darów;
d. w czasie rozdzielania Komunii świętej i milczenia po Komunii świętej.
W innych celebracjach zachowujemy się podobnie, jak we Mszy świętej . Przyjmujemy postawę siedzącą w czasie słuchania słowa Bożego, odmawiania psalmów, medytacji.
Jest wyrazem uniżenia się przed Bogiem, uznania swej małości i niegodności wobec Stwórcy i Zbawcy. Jest także znakiem adoracji Boga oraz kierowania do Niego szczególnie usilnej prośby.
Dlatego we Mszy świętej klęczymy:
a. w czasie modlitwy epikletycznej i przeistoczenia;
b. na słowa Oto Baranek Boży; Panie, nie jestem godzien;
c. w czasie przyjmowania Komunii świętej, jeśli okoliczności na to pozwalają.
Postawę klęczącą przyjmujemy także w czasie wystawienia Najświętszego Sakramentu, w czasie przyjmowania sakramentu Pokuty, w modlitwach prywatnych odmawianych tak w kościele jak i w domu.
Leżenie krzyżem czyli rzucenie się twarzą na ziemię, zwane także prostracją znane było już w Starym Testamencie (Rdz 17,3; Pwt 9,18; 1 Krl 8,54; Joz 5,15) i jest znakiem najgłębszej adoracji oraz pokuty. Jest to jeszcze większe uniżenie siebie wobec Majestatu Bożego aniżeli klęczenie.
Leżenie krzyżem symbolizuje najgłębsze poniżenie siebie i najusilniejszą modlitwę. Lepiej niż słowa wyraża ono całkowite oddanie się Bogu i poczucie własnej słabości.
W starożytności chrześcijańskiej praktykowane było jako uzewnętrznianie prywatnej pobożności. Do dnia dzisiejszego praktykę taką spotkać można szczególnie w miejscach świętych, w sanktuariach.
Do liturgii rzymskiej padanie na twarz weszło prawdopodobnie pod wpływem ceremoniału bizantyńskiego. Obecnie celebrans kładzie się krzyżem przed ołtarzem na początku ceremonii Wielkiego Piątku, na znak, że Odszedł nasz Pasterz; Jezus Chrystus. Podobnie osoby, które otrzymują święcenia padają na twarz i leżą krzyżem podczas śpiewania Litanii do Wszystkich Świętych. W wielu zgromadzeniach zakonnych, także przyjmujący profesję zakonną przybierają postawę leżenia krzyżem.
Procesja (łac. procedare – iść, kroczyć) to szczególna forma postawy – cały czas w ruchu. Polega ona na kroczeniu, przemieszczaniu się z jednego miejsca na drugie. Nie jest to jednak chód bezcelowy i nic nie znaczący. Według symboliki liturgicznej, wyraża on wędrówkę Ludu Wybranego z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej. Sobór Watykański II naucza, że każda procesja to symboli nowego Ludu Bożego, pielgrzymującego za Chrystusem i z Chrystusem (na czele procesji niesiony jest przecież krzyż – znak Jego przejścia od śmierci do życia) do nieba (do Nowej Ziemi Obiecanej). Szczególną formą procesji są tzw. procesje teoforyczne, które pojawiły się w liturgii Kościoła od XIV w., wraz z rozwojem kultu eucharystycznego (gr. theos – Bóg, foros – nieść). Zwane są one zatem inaczej procesjami eucharystycznymi, bowiem w ich czasie niesiony jest w monstrancji Najświętszy Sakrament.
Zaliczamy do nich:
a/ procesję Bożego Ciała (z 4 stacjami) i procesje w tzw. oktawie Bożego Ciała
b/ procesję po sumie odpustowej
c/ procesję rezurekcyjną (po Wigilii Paschalnej w wieczór Wielkiej Soboty lub w Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego przed pierwszą Mszą. Procesja ta wyraża radość ze zmartwychwstania Chrystusa.)
W czasie liturgii Mszy świętej występują następujące procesje:
1. procesja wejścia (układ procesji wejścia: ministranci kadzidła i łódki, ministranci światła o pół kroku przed ministrantem krzyża, dalej; lektor lub diakon z ewangeliarzem, ministranci z pochodniami, ministranci według hierarchii stopni, lektorzy, psałterzysta, akolici, koncelebransi, celebrans z asystującymi diakonami, ceremoniarz, ministranci mitry i pastorału (jeśli celebransem jest biskup)
2. procesja z ewangeliarzem do ambony (odbywa się przed proklamacją Ewangelii, w czasie aklamacji przed nią, kolejność: ministranci światła ze świecami, ministranci kadzidła i łódki, diakon z ewangeliarzem
3. procesja wiernych z darami (mogą ich zastępować ministranci). Są oni wyrazicielami całego zgromadzenia liturgicznego, pragnącego złożyć Bogu w ofierze siebie samych.
4. procesja komunijna Gdy służba liturgiczna i wierni udają się w określone miejsce, by przyjąć komunię, procesja ta wyraża naszą chęć spotkania i zjednoczenia się z Jezusem w Eucharystii).
5. procesja wyjścia (powrót do zakrystii po skończonych obrzędach – bez kadzidła i ewangeliarza)
Inne procesje:
– procesja błagalna w dni krzyżowe, czyli w 3 pierwsze dni po niedzieli przed ur. Wniebowstąpienia Pańskiego (śpiewa się Litanię do Wszystkich Świętych i wezwania)
– procesja pogrzebowa z kościoła lub kaplicy na cmentarz
Jak zachować się we wspólnocie, która przyjmuje postawy inne niż zalecają dokumenty Kościoła?
Dokumenty Kościoła mówią najpierw o potrzebie zachowania jedności, a potem omawiają szczegółowe postawy. Jedność jest zasadą naczelną i jej należy podporządkować wszystkie postawy. Tak więc należy się dostosować do zwyczajów wspólnoty, w której człowiek uczestniczy w liturgii.
Warto zwrócić uwagę także na najczęściej powtarzane błędy i nieprawidłowości w przyjmowaniu postaw podczas celebracji liturgii:
a. Najczęściej powtarzanym błędem jest przyjmowanie takich czy innych postaw bezmyślnie, formalnie i niedbale. Dotyczy to zresztą nie tylko postaw, lecz wszystkich form czynnego zaangażowania. Brak świadomości lub zaniedbanie nieustannej formacji przynosi złe owoce.
b. Poważnym błędem popełnianym przez niektóre osoby jest zbytnie przywiązanie do jednej postawy. Uznają oni tylko tę postawę, a wszystkie inne odrzucają, jako szkodliwe dla uczestnictwa w liturgii. Tymczasem w każdej postawie wyraża się jakaś wewnętrzna wartość, którą należy dostrzec i docenić.
c. Zdarza się niekiedy, że ktoś w czasie liturgii siedząc zakłada nogę za nogę. Jest to postawa zbyt swobodna, jak na wielkość przeżywanej tajemnicy. Dlatego należy jej unikać.